W trzecim i zarazem ostatnim odcinku cyklu chciałbym zwrócić pokrótce uwagę na zjawisko psychologiczne, które rzadko bywa przywoływane w kontekście dyskusji o tzw. efekcie broni, mianowicie fenomen “tłumienia przemocy” (violence-inhibiting effect).
Istnieje dość spory rezerwuar danych empirycznych, które sugerują, że broń palna w rękach osoby atakującej może hamować agresję. W nieco szerszym ujęciu oznacza to, że im broń potencjalnie bardziej zabójcza, tym skuteczniej mityguje porywczość napastnika. Teoretyczne wytłumaczenie tego mechanizmu jest dwojakie – z jednej strony uzbrojony bandyta niejako z góry wie, że dysponując, dajmy na to, pistoletem zwiększa swoją przewagę nad ofiarą i dzięki temu prościej mu będzie zrealizować zamierzony cel bez konieczności robienia jej krzywdy, z drugiej zaś strony sama ofiara, sparaliżowana strachem na widok lufy pistoletu, rezygnuje z aktywnego oporu, zapobiegając w ten sposób eskalacji konfliktu.
Wybrane teksty:
W połowie lat osiemdziesiątych XX wieku pod nadzorem duetu socjologów z Uniwersytetu w Massachusetts-Amherst sfinalizowano największe w historii badanie sondażowe z udziałem sprawców przestępstw. Czołowi animatorzy eksperymentu, James D. Wright i Peter H. Rossi, odwiedzili dziesięć różnych zakładów karnych, rozlokowanych w dziesięciu stanach Ameryki, i przeprowadzili tam serię wywiadów środowiskowych na grupie przeszło 1800 kryminalistów, prawomocnie skazanych za nielegalne, ofensywne użycie broni palnej. Spośród czternastu powodów, motywujących respondentów do jej noszenia, najczęściej deklarowanym przez nich pojedynczym czynnikiem było: Nosiłem broń palną, ponieważ nie chciałem skrzywdzić ofiary. Argument ten oceniło jako “bardzo ważny” (very important) albo “w pewnym stopniu ważny” (somewhat important) łącznie 72 proc. ankietowanych.
- “The Effects of Weaponry on Human Violence” (→ link)
Otrzymane rezultaty wskazują, że instrumenty o śmiercionośnym potencjale, w tym broń palna, zdają się działać hamująco na napastnika, w przypadku wystąpienia ataku redukują wśród ofiar szansę doznania kontuzji, w sytuacji natomiast odniesienia ran zwiększają prawdopodobieństwo zgonu, co sprawia, że ogólny wpływ netto dostępności broni palnej na wskaźniki zabójstw jest przyzerowy.
[Results indicate that deadly weapons, including firearms, appear to inhibit attack and, in the case of an attack, to reduce the probability of injury, whereas, once an injury occurs, they appear to increase the probability of death. The overall net effect of the availability of guns on the probability of the victim’s death is very close to zero.]
“Przyzerowy” w tym sensie, że czynniki skorelowane z posiadaniem broni tłumiące gwałtowne zachowania oraz podwyższające poziom przemocy znoszą się nawzajem niemal bez reszty. Dodatkowo, jak punktują badacze, w kalkulacjach nie uwzględniono bezpośrednich pomiarów motywacji. Najbardziej zdeterminowani tudzież brutalni przestępcy mogą używać najbardziej zabójczych środków w ofensywie, z kolei ci mniej groźni preferują zazwyczaj mniej radykalne rozwiązania i stąd możliwe skrzywienie w statystykach na niekorzyść broni palnej. Słowem, to nie tyle broń podnosi ryzyko śmierci, co niezależne od rodzaju oręża predyspozycje agresora.
- “Victim Resistance and Offender Weapon Effects in Robbery” (→ link)
Autorzy wszystkich szesnastu prac, którzy przeanalizowali napady rabunkowe pod kątem obrażeń doznawanych przez osoby zaatakowane, zgodnie przyznają, że bandyci uzbrojeni w broń palną rzadziej krzywdzą swoje ofiary niż bandyci nieuzbrojeni. Ponadto spośród ośmiu artykułów, porównujących zachowania bandytów wyposażonych w broń palną i bandytów uzbrojonych w noże, żaden nie znalazł dowodów implikujących, że rozboje z bronią palną skutkują wyższym wskaźnikiem uszkodzeń ciała.
[Sixteen prior studies have found that robbers with weapons are less likely to injure their victims than are unarmed robbers. The 13 studies that separately examined gun robberies all found that gun robbers were less likely to injure their victims than were unarmed robbers. Of 8 studies permitting a comparison between gun robbers and knife robbers, none found evidence of a higher probability of injury in gun robberies than in knife robberies.]
- “Weapons Effects and Individual Intent to Do Harm” (→ link)
Najpierw oczywista konstatacja: zagrożenie padnięcia ofiarą napaści maleje, gdy bandyta wie albo podejrzewa, że możemy mieć przy sobie broń –
Po rozbiciu przestępstw na trzy fazy okazało się, że posiadanie broni palnej przez napastnika znacząco obniża ryzyko wystąpienia ataku (faza 1) i odniesienia urazu (faza 2), ale kiedy rana zostanie już zadana, wówczas prawdopodobieństwo spowodowania poważnego uszczerbku na zdrowiu (faza 3) wzrasta niewspółmiernie w stosunku do ataku innym narzędziem:
Wells i Horney odnieśli się także wyczerpująco do spekulacji Klecka i McElrath, że dotkliwość wyrządzonej krzywdy jest w dużej mierze wypadkową indywidualnych atrybutów oraz intencji osoby atakującej, nie zaś pochodną użytej broni. W przebadanej próbie respondentów (704 mężczyzn odsiadujących wyroki za rozboje i napaści) autorzy nie znaleźli jednak dowodów na istnienie postulowanego mechanizmu.
- “Impact of Situational Attributes on the Deterrent Effect of Defensive Gun Use” (→ link)
Jak wyżej – broń palna w rękach napastnika znacząco redukuje szanse wystąpienia zarówno ciężkich, jak i lekkich obrażeń u ofiary (odpowiednio o 66 i 80 proc.), z drugiej jednak strony, kiedy przeciwnik zdecyduje się nacisnąć na spust, skala powstałych zniszczeń jest większa niż gdyby miotał on ciosy tępym lub ostrym narzędziem. Więcej o pracy Schnebly’ego tu.
- “Guns in Intimate Partner Violence: Comparing Incidents by Type of Weapon” (→ link)
Gdy napastnik sięga po broń palną, szansa, że ofiara przemocy domowej odniesie widoczne, fizyczne obrażenia jest najmniejsza. Sprawcy korzystający z pięści albo broni białej częściej zadają rany swoim ofiarom niż ci używający broni palnej.
[When a gun (vs. bodily or nongun external weapon) was used, victims were less likely to have visible injuries. Aggressive offender behavior (pushing and shoving, grabbing, pulling hair, slapping, punching, kicking, biting, stabbing, strangling) generally was more common when hands, fists, or feet or a nongun weapon rather than a gun was used.]